Công thái học là gì? Những điều bạn nên tiềm hiểu về công thái học

Công thái học là gì? Đây là một câu hỏi mà nhiều người có thể chưa từng nghe qua, hoặc chỉ biết một cách sơ sài. Công thái học là một lĩnh vực khoa học nghiên cứu về sự tương tác giữa các hệ thống công nghệ và sinh thái, nhằm tìm ra những giải pháp bền vững cho các vấn đề môi trường và xã hội. Trong bài viết của Trung tâm sửa chữa điện lạnh – điện tử Limosa, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về công thái học qua ba phần chính.

1. Nguyên lý và lịch sử phát triển của công thái học là gì?

Công thái học là gì? Công thái học là một thuật ngữ được đặt ra bởi nhà khoa học người Áo Erich Jantsch vào năm 1975, dựa trên ý tưởng về sự liên kết giữa các hệ thống sinh thái và công nghệ. Công thái học có nguyên lý cơ bản là: Mọi hệ thống đều có khả năng tự tổ chức, tự điều chỉnh và tự phát triển theo quy luật của tự nhiên. Theo đó, công thái học khuyến khích sử dụng các nguồn tài nguyên tái tạo, giảm thiểu sự can thiệp của con người vào thiên nhiên, và tạo ra những mô hình kinh tế xã hội có tính cộng đồng cao.

Công thái học đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển khác nhau, từ khi chỉ là một ý tưởng mang tính triết lý, cho đến khi trở thành một lĩnh vực khoa học đa ngành. Có thể kể đến một số giai đoạn quan trọng như sau:

• Giai đoạn 1 (1975 – 1985): Công thái học được coi là một phương pháp thiết kế sinh thái, áp dụng các nguyên lý sinh học vào các hệ thống công nghệ. Một số ví dụ về công thái học ở giai đoạn này là: việc sử dụng các loại vi sinh vật để xử lý chất thải, việc tạo ra các khu vườn trên mái nhà để giảm nhiệt độ và tiết kiệm năng lượng, việc xây dựng các cộng đồng sinh sống tự lực và gắn kết.
• Giai đoạn 2 (1985 – 1995): Công thái học được coi là một phương pháp quản lý sinh thái, áp dụng các nguyên lý sinh thái vào các hệ thống xã hội. Một số ví dụ về công thái học ở giai đoạn này là: việc phát triển các mạng lưới giao thông công cộng để giảm ô nhiễm không khí, việc tạo ra các chương trình giáo dục và truyền thông nhằm nâng cao ý thức bảo vệ môi trường, việc thiết lập các quy định và chính sách nhằm bảo tồn và phục hồi các hệ sinh thái.
• Giai đoạn 3 (1995 – nay): Công thái học được coi là một phương pháp nghiên cứu toàn diện, áp dụng các nguyên lý hệ thống vào các hệ thống phức tạp. Một số ví dụ về công thái học ở giai đoạn này là: việc sử dụng các công nghệ thông tin và trí tuệ nhân tạo để mô phỏng và phân tích các hệ thống công nghệ và sinh thái, việc tạo ra các mô hình kinh tế xanh và xã hội dân chủ để giải quyết các vấn đề toàn cầu, việc nghiên cứu và khai thác các nguồn năng lượng sạch và tái tạo.

2. Ứng dụng và tiềm năng của công thái học là gì?

Công thái học có rất nhiều ứng dụng trong các lĩnh vực khác nhau, từ kiến trúc, kỹ thuật, nông nghiệp, y tế, đến kinh tế, chính trị, văn hóa. Công thái học giúp tạo ra những giải pháp bền vững cho các vấn đề môi trường và xã hội, bằng cách tận dụng các nguồn tài nguyên có sẵn, giảm thiểu sự phụ thuộc vào các nguồn năng lượng hóa thạch, và tăng cường sự hợp tác và đa dạng hóa giữa các cá nhân và cộng đồng. Một số ví dụ cụ thể về ứng dụng của công thái học là:

• Kiến trúc sinh thái: Là một lĩnh vực thiết kế các công trình xây dựng theo các nguyên lý sinh thái, nhằm tạo ra những không gian sống và làm việc thân thiện với môi trường và con người. Kiến trúc sinh thái áp dụng các nguyên lý như: sử dụng các vật liệu tái chế hoặc tự nhiên, tận dụng ánh sáng và gió tự nhiên, tích hợp các yếu tố sinh học vào kiến trúc, tạo ra các khu vực xanh và tiết kiệm nước. Một số ví dụ về kiến trúc sinh thái là: Nhà máy điện mặt trời Gemasolar ở Tây Ban Nha, Nhà ở tự lắp ráp Wikihouse, Khu đô thị sinh thái Masdar City ở Abu Dhabi.
• Kỹ thuật sinh học: Là một lĩnh vực sử dụng các nguyên lý sinh học để thiết kế và sản xuất các sản phẩm và dịch vụ có ích cho con người và môi trường. Kỹ thuật sinh học áp dụng các nguyên lý như: sử dụng các loài vi sinh vật hoặc enzyme để biến đổi các chất hữu cơ, sử dụng các kỹ thuật di truyền để cải tiến hoặc tạo ra các loài mới, sử dụng các kỹ thuật mô phỏng để thiết kế và kiểm tra các sản phẩm. Một số ví dụ về kỹ thuật sinh học là: Việc sản xuất insulin từ vi khuẩn E.coli, Việc tạo ra bông tổng hợp từ men, Việc phát triển vaccine mRNA chống Covid-19.
• Nông nghiệp sinh thái: Là một lĩnh vực canh tác theo các nguyên lý sinh thái, nhằm tăng năng suất và chất lượng của nông sản, giảm sự phụ thuộc vào các hóa chất và máy móc, và bảo vệ đa dạng sinh học và đất đai. Nông nghiệp sinh thái áp dụng các nguyên lý như: sử dụng các loại cây trồng và vật nuôi phù hợp với điều kiện địa phương, tạo ra các hệ thống canh tác đa dạng và cân bằng, sử dụng các phương pháp phòng trừ tự nhiên và tái chế chất thải. Một số ví dụ về nông nghiệp sinh thái là: Việc canh tác lúa theo phương pháp SRI (System of Rice Intensification), Việc nuôi gà theo phương pháp Joel Salatin, Việc trồng rừng ăn quả theo phương pháp Robert Hart.

3. Thách thức và hướng phát triển của công thái học là gì?

Công thái học là một lĩnh vực có tiềm năng rất lớn trong việc giải quyết các vấn đề môi trường và xã hội hiện nay, nhưng cũng gặp phải không ít thách thức và khó khăn. Một số thách thức và hướng phát triển của công thái học là:

• Thách thức về kiến thức và kỹ năng: Công thái học là một lĩnh vực đa ngành, yêu cầu người học và nghiên cứu phải có kiến thức và kỹ năng về nhiều lĩnh vực khác nhau, từ sinh học, kỹ thuật, toán học, đến kinh tế, chính trị, triết học. Đây là một yêu cầu khó đáp ứng cho nhiều người, đặc biệt là trong bối cảnh giáo dục hiện tại chưa có nhiều chương trình đào tạo về công thái học. Hướng phát triển cho thách thức này là: Tăng cường việc xây dựng các chương trình giáo dục và đào tạo về công thái học ở các cấp độ khác nhau, từ tiểu học, trung học, đến đại học và sau đại học. Tạo ra các cơ hội cho người học và nghiên cứu trao đổi và hợp tác với nhau qua các mạng lưới, diễn đàn, hội nghị về công thái học.
• Thách thức về chính sách và quản lý: Công thái học là một lĩnh vực liên quan đến nhiều bên lợi ích khác nhau, từ cá nhân, doanh nghiệp, chính quyền, đến tổ chức xã hội dân sự. Đây là một lĩnh vực cần có sự điều chỉnh và quản lý của các cơ quan có thẩm quyền, để đảm bảo rằng các hoạt động của công thái học không gây ra những tác động tiêu cực cho môi trường và xã hội. Tuy nhiên, hiện nay chưa có nhiều chính sách và quy định rõ ràng về công thái học ở nhiều quốc gia và khu vực. Hướng phát triển cho thách thức này là: Tăng cường việc nghiên cứu và đề xuất các chính sách và quy định về công thái học, dựa trên các nguyên lý và tiêu chuẩn quốc tế. Tạo ra các cơ chế và kênh để tham vấn và tham gia của các bên lợi ích trong quá trình xây dựng và thực thi các chính sách và quy định về công thái học.
• Thách thức về ý thức và thái độ: Công thái học là một lĩnh vực yêu cầu sự thay đổi về ý thức và thái độ của con người đối với thiên nhiên và xã hội. Công thái học khuyến khích con người sống hài hòa với thiên nhiên, tôn trọng và bảo vệ đa dạng sinh học, chia sẻ và hợp tác với nhau. Tuy nhiên, hiện nay nhiều người vẫn có những ý thức và thái độ sai lầm, như coi thiên nhiên là một nguồn tài nguyên vô tận để khai thác, coi sự phát triển kinh tế là mục tiêu duy nhất, coi sự cạnh tranh là phương pháp duy nhất để tồn tại. Hướng phát triển cho thách thức này là: Tăng cường việc giáo dục và truyền thông về công thái học, nhằm nâng cao ý thức và thay đổi thái độ của con người đối với thiên nhiên và xã hội. Tạo ra những môi trường sống và làm việc gợi mở sự sáng tạo và hợp tác của con người, theo các nguyên lý của công thái học.

Trên đây là chia sẻ của Trung tâm sửa chữa điện lạnh – điện tử Limosa về công thái học là gì. Công thái học là một thuật ngữ được đặt ra bởi nhà khoa học người Áo Erich Jantsch vào năm 1975, dựa trên ý tưởng về sự liên kết giữa các hệ thống sinh thái và công nghệ. Hy vọng qua bài viết này đọc giả đã hiểu rõ hơn về thuật ngữ công thái học, nếu muốn biết thêm nhiều thuật ngữ khác.